Płaczące drzewa kojarzą się dziś najczęściej z charakterystycznym pokrojem. Pędy takich drzew zwisają z racji wiotkości lub z powodu mutacji powodującej odwrócenie kierunku wzrostu. Wiele osób do grupy drzew płaczących zalicza brzozy, choć drzewa te, szczególnie w młodości rozczarowują ich swoim pokrojem. „Płakanie” brzóz wiąże się bowiem z inną cechą. Z miejsc złamania gałęzi bardzo długo kapie sok. Parcie korzeniowe jest wiosną tak silne, że po ścięciu większej brzozy nawet przez kilka tygodni można obserwować wypływający z pniaka sok, stopniowo fermentujący na powietrzu i porastający grzybami. W kulturze polskiej żywy jest obraz brzozowych krzyży na samotnych grobach powstańców i partyzantów. Taki brzozowy krzyż pojawiał się nie tylko z uwagi na powszechną obecność brzóz, ale również z powodu skojarzenia, że skoro ludzie szybko opuszczą pochowanego towarzysza, będzie nad nim „płakać” brzoza. Sok z brzozy – oskoła – zawierający m.in. glukozę, fruktozę, garbniki, potas, wapń, żelazo, miedź i witaminy z grupy B jest do dziś pozyskiwany jako środek wzmacniający i regulujący przemianę materii, a w niektórych krajach właśnie w marcu robi się z niego wino lub piwo brzozowe, a nawet ocet.

Brzoza w ogrodzie ma kilka zalet. Po pierwsze niewielkie wymagania - jako gatunek pionierski dobrze rośnie na słabych glebach i dobrze znosi suszę. Po drugie cień rzucany przez brzozę nie jest zbyt głęboki, więc nie przeszkadza ani trawie, ani kwiatom. Po trzecie drobne brzozowe liście łatwo jest sprzątnąć jesienią. Liście i pąki brzozy są surowcem zielarskim. Pozyskany z kory dziegieć z racji właściwości antyseptycznych długo traktowano jako lek na choroby skóry, a jeszcze w XIX wieku impregnowano nim tkaniny lniane i sznury, uszczelniano beczki i stosowano jako smar.

Słabiej od rodzimej brzozy brodawkowatej rosną dalekowschodnie brzoza Maksymowicza i brzoza biało-chińska o zdecydowanie większych liściach i bardziej dekoracyjnej korze, a także większych wymaganiach siedliskowych. Za najbielszą uchodzi brzoza Jacquemonta dorastająca podobnie jak brzozy papierowa i Ermana do ok. 20 m. Jasne pnie brzóz rozświetlają ogród, ale jeśli ktoś chce nieco stłumić ten efekt latem, może wybrać odmianę czerwonolistną brzozy brodawkowatej, albo zdecydować się na brzozy o ciemnej korze: żółtą lub cukrową. Do małych ogrodów nada się brzoza brodawkowata odm. Younga – o prawdziwie płaczącym pokroju.

Jako rośliny wiatropylne brzozy produkują dużo pyłku, więc nie nadają się do ogrodów dla alergików. Są natomiast dobrym składnikiem ogrodów optymistycznych – nastrój poprawia nie tylko jasna, miła w dotyku kora, ale także ciepły odcień liści żółknących jesienią oraz niemal koronkowy pokrój.

Ci, którzy lubią dobierać do ogrodu gatunki powiązane jakąś nietypową cechą, mogą skompletować małą kolekcję drzew, z których metodą nacinania lub nawiercania pni pozyskiwano soki bądź żywice. Obok brzozy znajdzie się w niej świerk i sosna, klon cukrowy – źródło soku zagęszczanego do postaci syropu klonowego i sumak lakowy, którego sok jest surowcem do produkcji laki chińskiej. Klon cukrowy zastąpić można klonem zwyczajnym, choć już dawno temu w Europie zaniechano pozyskiwania z niego soku do celów spożywczych. Do kolekcji w cieplejszych częściach kraju pasować będzie jesion mannowy, który nosi taką nazwę z powodu jasnych grudek tężejącego na powietrzu mannitolu wypływającego spod kory. A w donicy wynoszonej na lato do ogrodu uprawiać można zimozieloną pistację kleistą, z której naciętych pni zbierano grudki mastyksu – aromatycznej żywicy żutej w celu odkażenia jamy ustnej. Z mastyksu produkowano też najlepszej jakości werniksy. Jeśli w charakterze rzeźb ogrodowych przy odpowiednich okazach pojawią się wiaderka, jakiś przedmiot z laki, lub imitujący lakę, przedmiot z żywicy i sztalugi lub obraz towarzyszące pistacji, będzie można bawić się z gośćmi w zgadywanie „myśli przewodniej ogrodu”.

Marzec 2015, Karzyna Misiak