logo OGRÓD DENDROLOGICZNY PRZELEWICE
  • 27SIE

    2012

    Historia Ogrodu

    ZAŁOŻENIE PARKU

    W latach 1801-1821 właścicielem Przelewic był August Heinrich von Borgstede, który zmodernizował majątek podnosząc jego wartość niemal o 60 %. Wiadomo, że przed rokiem 1814 zlecił wybudowanie pałacu i założenie parku. Od zachodu, północy i wschodu granice parku wyznaczały cieki wodne uchodzące do jeziora Płoń i towarzyszące im obszary podmokłe, w tamtym okresie prawdopodobnie wciąż jeszcze porośnięte lasem łęgowym. Wzdłuż zachodniej granicy parku biegła droga w kierunku jeziora Płoń i wsi Kluki, a niemal równolegle do niej przebiegała aleja parkowa. Obie te drogi zachowały się do dziś.

    Można przypuszczać, że część drzew (lipy, topole, buki) przy obecnej Alei Drzew Polskich pochodzi właśnie z tego okresu, podobnie jak niektóre drzewa i zarośla bukszpanów przy dzisiejszej Alei Źródliskowej biegnącej wzdłuż ówczesnej północno-wschodniej granicy parku na skraju mokradła. W tej części parku zachował się także pomnik wystawiony przez Augusta Borgstede jako dowód wdzięczności dla architekta i ogrodników.

    Od południa park sięgał aż do drogi prowadzącej przez Przelewice, przy czym cała ta część (określana jako południowa) przeznaczona była najprawdopodobniej na sad i uprawy warzywne.

    ZMIANY W LATACH 1821 - 1922

    W latach 1821-1879 właścicielem Przelewic był książę August Pruski i jego spadkobiercy, którzy w roku 1879 sprzedali majątek Casparowi Lachmannowi. Zasadnicze zmiany zaszły na początku tego okresu. Książę August kupił majątek jako zabezpieczenie przyszłości dzieci zrodzonych z nieformalnego związku z Augustą Arend (później von Prillwitz). Jako dobra książęce Przelewice nabrały bardziej formalnego charakteru.

    W parku wprowadzono gwiaździsty układ dróg obsadzanych drzewami, a utworzone w ten sposób kwatery były prawdopodobnie wykorzystywane pod uprawę roślin ozdobnych. W części południowej prawdopodobnie nadal uprawiane były warzywa i rośliny sadownicze. Do Berlina – wg listów ówczesnego ogrodnika – wysyłano z Przelewic warzywa i owoce (m. in. melony) oraz kwiaty cięte, a sprowadzano stamtąd sadzonki roślin ozdobnych (m.in. różaneczników) i roślin użytkowych. Po śmierci Augusty von Prillwitz na terenie parku wybudowano mauzoleum zrujnowane po wojnie, ale istniejące do dziś. W drugiej połowie XIX wieku, po śmierci księcia Augusta i jego syna, głównego spadkobiercy, majątkiem wspólnie zarządzały pozostałe przy życiu dzieci, ale żadne z nich tu nie przebywało. W parku stopniowo coraz większe powierzchnie przeznaczano pod uprawy sadownicze.

    Kolejni właściciele – Caspar Lachmann i jego synowie – pozostawili park w tym samym kształcie, ale brak fachowej pielęgnacji kwater ozdobnych powodował stopniowe zacieranie dawnego ogrodu węzłowego.

    W efekcie na początku XX wieku sady i warzywniki znajdowały się nie tylko w części południowej ale także na obszarze między mauzoleum a pomnikiem dla ogrodników. Prawdopodobnie częściowo zajmowały też fragment obecnej łąki przed pałacem. Pozostałe części parku nabrały stopniowo charakteru gęstych zagajników.

    Prawdopodobnie z początku XX wieku pochodzi również taras ziemny usypany za pałacem.

    Z tego okresu zachowały się w parku:

    • pojedyncze jabłonie po obu stronach łąki centralnej
    • pojedyncze drzewa na terenie całego parku; m. in. miłorząb w pobliżu pałacu, wejmutki w pobliżu mauzoleum, platan na północnym krańcu Ogrodu
    • pozostałości alei parkowej biegnącej wzdłuż południowej granicy – pojedyncze stare drzewa na niezabudowanych jeszcze działkach budowlanych i przy już istniejących domach
    • pomnikowe cisy w dawnej południowej części parku.

    Obecnie północną granicę Ogrodu wyznacza linia kolejowa poprowadzona wówczas po linii drogi z Kłodzina w kierunku Kluk i Kosina, a zlikwidowana już po wojnie. Drogi wewnętrzne w części wschodniej wraz z drogą przebiegającą wzdłuż cieku wodnego poza wschodnią granicą parku za mokradłami także zostały w znacznej części zachowane.

    Można przypuszczać, że równolegle z przeprowadzonymi w tym okresie melioracjami wycięto resztki lasu łęgowego w pobliżu cieków wodnych. Do końca wojny utrzymywano na tym obszarze łąki kośne i pastwiska.

    KOLEKCJA DENDROLOGICZNA

    W roku 1922 majątek przelewicki, pomniejszony o wieś Lucin, kupił Conrad von Borsig, członek Niemieckiego Towarzystwa Dendrologicznego, który - zachowując niezmieniony układ części południowej - całkowicie przebudował ok. 20 ha parku nadając mu charakter naturalistycznego ogrodu eksperymentalnego. Dodatkowo swoją pasję badawczą realizował zakładając w lasach należących do majątku doświadczalne plantacje m. in. modrzewi.

    Koncepcję prowadzenia parku i poglądy na introdukcję obcych gatunków, których testowaniu miał służyć park w Przelewicach, Borsig szczegółowo przedstawił podczas zjazdu Niemieckiego Towarzystwa Dendrologicznego w Szczecinie w roku 1938.

    Projekt parku wykonał i nadzorował jego realizację doskonały architekt Heydenreich związany z berlińskimi szkółkami L. Spätha. W trakcie pięcioletnich regularnych odwiedzin w Przelewicach zaprojektował także ogród przy należącym do majątku domu weterynarza. Z tego ogrodu zachował się tylko jesion w odmianie płaczącej w pobliżu remizy.

    Przy tworzeniu parku dobierano gatunki wg preferowanych siedlisk, tworząc zarazem otwartą na otaczający krajobraz kompozycję. Na wschód od pałacu założono ogród skalny w stylu japońskiego ogrodu pagórkowego. Znajdowała się tu kolekcja irg, karłowych odmian roślin iglastych, dalekowschodnich klonów oraz licznych krzewinek i bylin skalnych.

    Większość roślin pochodziła prawdopodobnie z berlińskich szkółek. Dalej w kierunku mauzoleum stworzono tzw. polanę śródleśną zachowując pojedyncze okazy starych drzew i sadząc między nimi oczary, suchodrzewy, głogi, ligustry, a bliżej obszaru podmokłego także derenie i wierzby. Polanę wypełniały liczne byliny, a wśród nich drobnocebulowe rośliny kwitnące na przedwiośniu. Z tymi dwiema częściami graniczyło wrzosowisko – rozległy obszar z szałasem pasterskim i rozciągającym się z przed niego widokiem na otaczające pola i sąsiednią wieś (Kłodzino).

    Wrzosowisko urozmaicono tworząc nieckowate płytkie doliny i niewielkie pagórki. Poza wrzosami i wrzoścami rosły tu przesadzone z okolicznych lasów jałowce oraz janowce, szczodrzeńce, róże, wawrzynki, jarzęby, grusze, bzy, świerki i brzozy. Zachodnią granicę wrzosowiska tworzył "wąwóz drzew iglastych" określany też mianem "ścieżki jałowców". Zgromadzono tu przede wszystkim karłowe świerki i jałowce, którym towarzyszyły inne rośliny iglaste oraz byliny i trawy. Borsig określał to miejsce jako przedłużenie ogrodu skalnego (japońskiego), a część kolekcji określał jako "zbiorowisko stepowe" z uwagi na cechy charakterystyczne zgromadzonych tu roślin.

    Na skraju "wąwozu" pozostawiono jako osłonę nieliczne drzewa owocowe z likwidowanych kwater sadowniczych. Droga z kolekcją roślin iglastych prowadziła do źródliska – miejsca, gdzie jedno ze źródeł zyskało oprawę z głazów i kamiennych płyt, a w jego otoczeniu założono bogatą kolekcję roślin preferujących stanowiska wilgotne przechodzącą w kierunku południowym w grupę roślin o barwnej korze. Za pałacem utworzono łąkę, której część północna (od źródliska w kierunku młyna) została obsadzona grupami sosen i daglezji wkomponowanych w rodzimy starodrzew.

    Część południowa (od pałacu do źródliska) od wschodu obramowana była grupami drzew należących do zespołów ogrodu skalnego i skraju "wąwozu", a od zachodu utworzono przy niej dwie kolekcje: bliżej pałacu ogród wiecznie zielony, a nieco dalej kolekcję "krzewów kwitnących", czyli głównie jaśminowców, obieli, wiśni, głogów i lilaków. Ogród wiecznie zielony gromadził 2000 różaneczników i azalii oraz liczne kaliny, bukszpany, hortensje, ogniki, ligustry i rośliny iglaste. Różaneczniki i jałowce rosły także na tarasie za pałacem.

    Do roku 1945 Conrad von Borsig osobiście opiekował się swoim ogrodem. Niewątpliwie prowadził też odpowiednią dokumentację. Po jego rozstrzelaniu przez żołnierzy radzieckich najprawdopodobniej zniszczono wszelkie notatki i dokumenty jako "niechcianą pozostałość po Niemcu". Dlatego bardzo wartościowym dokumentem uzupełniającym informacje pozostawione przez Borsiga jest wykonana w 1950 roku przez Henryka Chylareckiego inwentaryzacja.

    ZMIANY POWOJENNE

    W latach 1945-1992 Przelewice jako własność państwowa administrowane były przez różne instytucje: początkowo m.in. przez Wojewódzką Radę Narodową, a później przez PGR. W 1976 roku park został wpisany do rejestru zabytków pod nr 791. Opiekę naukową nad obiektem sprawowała Rada Naukowa Arboretum Przelewickiego pod kier. prof. dr S. Białoboka (1955-65), następnie funkcję opiekuna przejął prof. dr S. Kownas (1965-75), a po nim doc. dr hab. Henryk Chylarecki jako kierownik Ogrodu, który w roku 1987 na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie opracował projekt rewaloryzacji Ogrodu.

    Do roku 1975 istniał pewien rozdźwięk między zaleceniami opiekunów naukowych a działaniami administratorów obiektu. W efekcie nie dochodziło wprawdzie do dewastacji na dużą skalę, ale jednocześnie brak właściwych zabiegów ogrodniczych spowodował duże straty w kolekcji. Z gra¬nic parku wyłączono część południową – sady i szkółki – i przeznaczono pod zabudowę mieszkaniową, ogródki działkowe i pastwiska. W pobliżu mauzoleum wybudowano blok biurowo-mieszkalny. Wykopano cztery stawy: jeden w pobliżu mauzoleum, trzy za łąką centralną, co spowodowało zmianę stosunków wodnych w arboretum. Przyłączono do parku 8 ha gruntów ornych za wschodnią granicą z przeznaczeniem pod uprawy szkółkarskie. W Ogrodzie wzdłuż granic i dróg sadzono topole, a na całym terenie pozostawiano obfity samosiew drzew rodzimych (jesion, jawor, olsza, wierzba, topola, cis).

    Rewaloryzacja historycznej części Ogrodu prowadzona od roku 1975 pod kierunkiem H. Chylareckiego objęła początkowo wprowadzenie nasadzeń osłonowych i reaktywację sieci wodociągowej. Stopniowo usuwano samosiewy i nasadzenia zastępcze wprowadzając wartościowe gatunki i odmiany zgodnie z charakterem poszczególnych wnętrz. Wyjątek stanowiły: wrzosowisko, kolekcja różaneczników oraz ogród japoński. Wrzosowisko, które okazało się niemożliwe do utrzymania w kształcie zamierzonym przez Borsiga z uwagi na zbyt żyzne gleby i rosnące zacienienie zostało przekształcone w kolekcję róż, głogów i magnolii, a w części najbliżej pałacu pomiędzy pojedynczymi płatami wrzosów wprowadzono karłowe różaneczniki, pierisy i wybrane krzewinki z rodziny wrzosowatych.

    Kolekcja różaneczników odtwarzana w latach osiemdziesiątych przeniesiona została do kolekcji roślin iglastych z uwagi na możliwość zapewnienia lepszych warunków siedliskowych i zabezpieczenia przed kradzieżą. Brano także pod uwagę postępującą dewastację pałacu i próby jego remontu, co również przemawiało przeciwko nasadzeniom w bezpośrednim sąsiedztwie budynku. Ogród japoński z kolei nie mógł odzyskać charakteru ogrodu skalnego, ponieważ większość okazów rozrosła się i w efekcie dawne nasłonecznione pagórki znalazły się w półcieniu. Dodatkowy wpływ na zacienienie miały cisy bujnie rozrastające się wokół tego zakątka.

    ZAGOSPODAROWANIE NOWYCH TERENÓW

    Po likwidacji PGR w roku 1992 Ogród Dendrologiczny znalazł się w zasobie Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, od której w roku 1993 przejęła go Gmina Przelewice tworząc w 1996 roku Zakład Budżetowy. W następnym dziesięcioleciu oprócz bieżących prac pielęgnacyjnych i stałego uzupełniania kolekcji zrealizowana została koncepcja powiększenia terenów arboretum wg projektu mgr inż. Łucji Swiłło, opiekującej się Ogrodem od roku 1980. Jej koncepcja obejmowała wykorzystanie stawów, mokradeł oraz dawnej szkółki i realizowana była w kilku etapach w znacznej części dzięki dofinansowaniu ze strony Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie.

    Jako pierwszy zagospodarowano teren wokół stawu w pobliżu mauzoleum (staw centralny). Założona została kolekcja wierzb, irysów oraz bylin kwitnących latem i jesienią. W pobliżu stawu posadzono także budleje, kłokoczki, barwne odmiany berberysów i pęcherznicy, a nieco później także kaliny, bzy i róże okrywowe. Następnie trzy stawy – dawniej rybne – zlokalizowane w północnej części Ogrodu między łąką a szlakiem kolejowym przekształcono w kolekcję roślin wodnych i błotnych. Brzegi stawów obsadzono dereniami, wierzbami i kalinami, nieco dalej zgromadzono różne gatunki i odmiany olsz a także pojedyncze okazy mydleńca, skrzydłorzecha i tulipanowca oraz kilka miłorzębów. Łączącą stawy drogę (jeszcze z czasów Lachmannów) biegnącą na skraju mokradła wykorzystano do utworzenia kolekcji kalin uzupełnionej bzami, laurowiśniami i ostrokrzewami. Obecnie droga ta nosi nazwę "Aleja Kalinowa".

    Fragment mokradła przylegający do grobli spiętrzającej wodę w stawie centralnym zagospodarowano jako kolekcję paproci i bylin cieniolubnych. Rosną tu także wawrzynki, pokrojowe odmiany wiązów, metasekwoja oraz – jako rośliny okrywowe – wiciokrzewy, trzmieliny, powojniki, runianka i pachystima. Bezpośrednio z tego miejsca można przejść do założonego w ostatnim etapie ogrodu skalnego, w którym podobnie jak 70 lat wcześniej w ogrodzie japońskim dominują irgi i karłowe odmiany roślin iglastych, a wśród nich głównie jałowce. Za ogrodem skalnym rozpościera się niewielka łąka, wokół której posadzono jarzęby, brzozy, barwne i pokrojowe odmiany dębów i igliczni. Łąkę otaczają pozostałe po dawnych kwaterach szkółkarskich zagajniki bukowe, lipowo-klonowe i cyprysikowe.

    W roku 2006 zakończono inwestycję pod nazwą Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe. Przy wyremontowanym pałacu zdecydowano się odtworzyć w nieco zmienionym kształcie "ogród wiecznie zielony" Borsiga. Rok wcześniej wysadzono na próbę różaneczniki różnych odmian.

    Rośliny mimo słabej kondycji, złego podłoża i braku okrycia na zimę, bez dużych szkód (w porównaniu z innymi okazami w parku) przetrwały zimowe mrozy i lipcową suszę. W związku z tym jesienią tego roku rozpoczęto przygotowywanie prawidłowych stanowisk i wysadzono pierwszą właściwą partię różaneczników, azalii i kalmii jako początek nowego "ogrodu wiecznie zielonego".

    Wiosną tego roku włączono również do Ogrodu działkę o powierzchni 15 ha przewidzianą w połowie pod produkcję szkółkarską a w połowie na poszerzenie arboretum zgodnie z koncepcją funkcjonowania BCBW. Działka ta od północy ograniczona jest szlakiem kolejowym, a od zachodu graniczy z Ogrodem wzdłuż trzech stawów i Alei Kalinowej; granica wschodnia przebiega w lesie, w którym dominują sosny i topole, a od południa są pola uprawne.

    Powiększanie arboretum rozpoczęto od fragmentu graniczącego z Ogrodem. Wprowadzono tu głównie drzewa charakterystyczne dla miejscowych parków i alej: buki, brzozy, kasztanowce, klony, graby, którym towarzyszyć będą róże, lilaki i wybrane odmiany popularnych liściastych krzewów ozdobnych zalecanych dla terenów wiejskich.

    Wzdłuż granicy północnej planuje się zgromadzenie roślin miododajnych oraz drzew i krzewów o jadalnych owocach, w tym odmian roślin sadowniczych uprawianych dawniej na Ziemiach Pyrzyckich i w całym regionie Ujścia Odry i Zalewu Szczecińskiego. Kolekcja ta ma stanowić m. in. matecznik gatunków i odmian przewidzianych do wprowadzania na miedze, wzdłuż dróg polnych oraz do ogrodów wiejskich. W części wschodniej przewidziano stopniowe usuwanie z lasu topoli i wspomaganie odnowienia sosny.

    Część południowa będzie miejscem ekspozycji wzorcowych żywopłotów śródpolnych zakładanych różnymi metodami i pielęgnowanych w różny sposób – w tym miejscu będzie też można prowadzić przewidziane w programie edukacyjnym BCBW praktyczne ćwiczenia z zakresu pielęgnacji i cięcia drzew i krzewów. Pomiędzy żywopłotami planuje się początkowo tworzenie poletek doświadczalnych na potrzeby BCBW, a po ustaleniu ich optymalnej liczby i powierzchni założenie ogródków eksperymentalnych udostępnianych uczniom i studentom kierunków ogrodniczych, uczestnikom kursów organizowanych w BCBW oraz turystom zainteresowanym wypróbowaniem różnych technik ogrodniczych.

    Katarzyna Misiak

    Literatura:

    • Borsig C. v., 1938. Mitteilungen der Deutschen Dendrologischen Gesellschaft, Nr 51
    • Chylarecki H., 1951. Arboretum w Przelewicach Pyrzyckich. Praca magisterska. Wydział Leśny Uniwersytetu Poznańskiego
    • Chylarecki H., Chudecki Z., Koćmit A., Niedźwiecki E., Swiłło Ł., 1997. Arboretum Przelewickie egzotyczny ogród na Ziemi Pyrzyckiej, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Gdańsk
    • Fürstenau, 1829, Mitteilungen des königl. prinzl. Hofgärtners Herrn Fürstenau zu Prilwitz in Pommern über die dortigen Gartenanlagen Sr. königl. Hoheit des Prinzen August von Preußen. Verhandlungen des Vereins zur Beförderung des Gartenbaus in den königlich preußischen Staaten. Tom V, Nakład związku, Berlin
    • Lebender E., 2003. Ein Dorf und Rittergut in Hinterpommern. Prillwitz im Krs. Pyritz und seine 650jährige Geschichte, Nakład własny
    • Swiłło Ł., Ogród Dendrologiczny w Przelewicach. Projekt rozbudowy. Dokumentacja Ogrodu Dendrologicznego w Przelewicach

Menu strony

  • Wspólny Region
    Wspólne Cele

    logo projektu

    Współfinansowane przez Unię Europejską
    (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego)

    Partner w projekcie: "Zamierzenie modelowe Sieć Atrakcji POMERANIA"

  • Linki

    BIP

    BIP

    Kalendarz imprez

    koncerty, wystawy

Korzystanie z serwisu oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie, z których niektóre mogą być już zapisane w folderze przeglądarki. Nie pokazuj więcej tego powiadomienia
Situs Togel Online Terpercaya Hadiah 4D Terbesar Daftar Agen Judi Togel Online24jam Hadiah 4D 10 Juta Terpercaya Tahun 2023 situs agen togel terpercaya Agen Situs Bandar Togel Terpercaya 10 Situs Bandar Togel Terpercaya Bandar Togel Online Dengan Pasaran Terlengkap Dan Resmi Terpercaya Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya dan Terbesar Situs Judi Togel Online Deposit 5k Tanpa Potongan Terpercaya Daftar Situs Togel 4D Terpercaya Situs Agen Togel Terpercaya & Terbesar di Jackpot 4D 10 Juta Rupiah situs togel bandar togel Situs Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya 2023 Bandar Togel Hadiah Terbesar 4D 10 Juta | Gas Togel Bandar Togel Terpercaya Situs Bandar Togel Terpercaya Daftar Situs Bo Togel Online Terpercaya Dan Terbaik Tahun 2023 5 Bandar Togel Online Resmi Dan Terpercaya Di Indonesia Hadiah 4d situs bandar togel terpercaya slot 4d gacor bandar togel terpercaya situs togel terpercaya agen togel terpercaya 10 Situs Bandar Togel Terpercaya Bo Togel Terpercaya Situs Agen Togel Terpercaya Situs Bandar Togel Online Terbesar Dan Terpercaya No 1 Di Asia Agen Judi Togel Online Terbesar Dan Resmi Terpercaya | Gas Togel Bandar Toto Online Terpercaya Dan Terbaik Di Indonesia Situs Togel Terpercaya Bandar Togel Terpercaya Daftar 10 Situs Bo Togel Terpercaya Situs Togel Online 4D Terpercaya Dan Terbesar Di Asia 10 Situs Toto Togel Online Terbesar Dan Terpercaya Di Indonesia Daftar Situs Togel Terpercaya & Terbesar Resmi di Asia 2023 Daftar Situs Bandar Togel Terpercaya Hadiah 4D 10 Juta Situs Agen Togel Mudah Menang Terpercaya Dan Terbesar Di Indonesia Daftar 10 Situs Togel 4d Online Terpercaya Hadiah 10 Juta Terbesar 2023 Situs Bandar Togel Online Hadiah 4D Terbesar dan Terpercaya Bandar Toto Online Resmi Terpercaya Tahun 2023 di Indonesia Situs Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya Di Indonesia Situs Bandar Togel Terpercaya Daftar Agen BO Bandar Togel Online Bolak Balik | Judi Togel Prize 123 Bandar Judi Togel Online 4D Resmi Terbesar Dan Terpercaya 10 Situs Judi Agen Togel 4D 10 Juta Terpercaya di Asia 2023 Bandar Togel Online Resmi Terpercaya Dan Terbesar Di Indonesia Daftar Agen Judi Togel Online24jam Hadiah 4D 10 Juta Terpercaya Tahun 2023Situs Bandar Toto Togel Online Terpercaya Dan Terbaik Tahun 2023 Bo Togel Online Terpercaya Dan Terbesar Di Asia Agen Bandar Togel Hadiah 4D Terbesar Dan Terpercaya situs togel terpercaya slot demo pragmatic play gacor slot 4d gacor bandar togel terpercaya situs togel slot4d situs togel terpercaya slot gacor slot luar negeri Situs Agen Togel Online Bet 100 perak Hadiah 4D 10 Juta 10 Daftar Situs Togel Terpercaya Situs Judi Togel Terpercaya Berlisensi Resmi dan Terbesar Di Indonesia Tahun 2023 Situs Bandar Togel Terpercaya di Asia Hadiah 4D 10 Daftar Situs Togel Terpercaya Hadiah 4D Daftar Situs Toto Online Terpercaya Dan Hadiah Terbesar Bandar Judi Toto Online Bet 100 Perak Terbesar dan Resmi Terpercaya slot luar negeri slot 4d slot demo Situs Bandar Togel Terpercaya Hadiah 4D bandar bo togel terpercaya Bandar Togel Terpercaya Bet Bolak Balik Situs Toto Togel Online Terpercaya Dan Terbesar Situs Toto Togel 4D Hadiah 10 Juta Terbesar Resmi Terpercaya 10 Daftar Situs Bo Togel Terpercaya Bandar Togel Online24jam Bet 100 Perak Hadiah 4D 10 Juta Terbesar Daftar Bandar Judi Togel Online Hadiah Terbesar 4D 10 Juta Daftar Situs Togel Online24jam Terbaik Dan Terpercaya Di Asia Situs Bo Toto Online Hadiah 4D Terpercaya Daftar Bandar Situs Toto Togel Online Terbesar dan Terpercaya Di Indonesia Situs Bandar Togel Terpercaya Daftar Agen Togel Resmi Terpercaya dan Hadiah 4D Terbesar Agen Togel Resmi Dan Terpercaya Situs Togel Terpercaya Dan Terbesar Di Asia Mudah JP 10 Situs Bandar Togel Terpercaya Hadiah 4D 10 Juta Situs Bandar Judi Togel Online Terpercaya dan Terbesar Berlisensi Resmi Situs Bandar Togel Hadiah 4D Terbesar Bandar Togel Online 4D Terpercaya Dan Terbesar Di Indonesia Bo Togel Resmi Dan Terpercaya Bet 100 Perak Hadiah 4D 10 Juta Bo Bandar Togel Online Hadiah 4D 10 Juta 10 Situs Togel Terpercaya & Bandar Togel Terbesar 10 Situs Togel Terpercaya Bet 100 Perak Hadiah Terbesar 4D 10 Juta di Asia 2023 situs togel terpercaya Daftar 10 Situs Togel Terpercaya & Resmi Terbesar di Asia Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya dan Terbesar di Indonesia dan Asia Bandar Togel Hadiah 4D 10 Juta Bet 100 Perak Resmi Dan Terpercaya Situs Bandar Togel Terpercaya Situs Togel Online Bet 100 Perak Terbesar Dan Terpercaya Di Indonesia Daftar Situs Bandar Togel Terpercaya Dan Terbaik Di Indonesia Daftar 10 Situs Togel Terpercaya & Resmi di Asia Situs Agen Bandar Togel Online Terbesar Dan Terpercaya Di Indonesia Bo Togel Terpercaya situs togel terpercaya Daftar Situs Bandar Togel Terpercaya 10 Situs Togel Online Resmi Dan Terpercaya Di Indonesia 2023 slot gacor 4d 10 Situs Togel Terpercaya Togel 4D 10 Juta Agen 10 Situs Togel Terpercaya Gas Togel Bandar Togel Hadiah Terbesar 4D 10 Juta Togel Toto Online Dengan Pasaran Terlengkap Dan Resmi Terpercaya Situs Bandar Togel Toto Online Terbaik Dan Terpercaya Hadiah JP Terbesar Bo Agen Togel Terpercaya Toto Togel Hadiah Terbesar 4D 10 Juta Bandar Togel Online Terbaik dan Terbesar do Indonesia | Gas Togel Situs Agen Toto Togel Online 4D Resmi Dan Terpercaya Daftar Aplikasi Bandar Togel Terbaik Dan Terbesar Agen Bandar Togel Hadiah 4D Terbesar 10 Juta Resmi Terpercaya Situs Agen Togel Terpercaya Bet Paling murah Dan Terbesar Di Asia Daftar Agen Judi Togel Online Terbesar Dan Resmi Terpercaya | Gas Togel bandar togel terpercaya situs togel terpercaya Bo Togel Terpercaya di Situs Togel Terlengkap & Resmi di Asia slot demo Bo Agen Togel Terpercaya Hadiah Terbesar Situs Judi Togel Online Terpercaya Dan Terbesar Di Indonesia Tahun 2023 Daftar Bo Togel Online Resmi Dan Terpercaya Bet 100 Perak Mudah Menang Daftar Bandar Judi Togel Terbaik Dan Resmi Terpercaya | Gas Togel situs togel terpercaya Bandar Togel Terpercaya Hadiah 4D 10 Juta Terbesar & Resmi Situs Agen Togel 4D Terpercaya Dan Resmi Hadiah Terbesar Daftar 10 Situs Bandar Togel Online Hadiah 4D 10 Juta Terpercaya Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya dan Berlisensi | Gas Togel Daftar 10 Bandar Togel Terbesar Dan Terpercaya Di Indonesia 2023 Daftar 10 Bandar Togel Terpercaya & Terbesar di Asia & Indonesia 2023 Bandar Judi Togel Online Bet 100 Perak Termurah dan Resmi Terpercaya Agen Bandar Judi Togel Terbaik Dan Terbesar Di Indonesia Tahun 2023 Situs Judi Togel Online Hadiah 4D Terbesar 10 Juta Rupiah Bandar Judi Togel Online Resmi Terpercaya dan Terbesar di Indonesia | Gas Togel Daftar Bandar Bo Togel Terpercaya Hadiah 4D 10 Juta Terbesar Di Indonesia Situs Togel 4D online 24 Jam Terpercaya Tahun 2023 Situs Agen Togel Online Resmi Terpercaya & Terbesar Di Indonesia Daftar 10 Situs Togel Terpercaya & Terbesar di Asia Situs Bo Togel Terpercaya & Resmi 4D 10 Juta Terbesar di Asia Agen Bandar Togel Terpercaya 4D 10 Juta Bandar Judi Toto Togel Online 4D Resmi Terpercaya Tahun 2023 Situs Togel 4D Toto Online Resmi Terpercaya dan Terlengkap | Gas Togel Situs Agen Togel Resmi Terbaik Dan Terpercaya Di Indonesia Daftar 10 Situs Bandar Togel Terpercaya & Resmi di Asia Daftar 10 Situs Togel Terpercaya & Terbesar di Asia 2023 Agen Bandar Judi Togel Resmi Terpercaya dan Terlengkap di Indonesia Daftar 5 Bandar Togel Teprecaya Situs Agen Togel Hadiah 4D 10 Juta Terpercaya Dan Terlengkap Daftar Bandar Judi Togel Online Terbesar Resmi Terpercaya di Indonesia Situs Bandar Togel Terpercaya Online 24jam bandar togel terpercaya slot deposit dana 10rb Situs Togel Terpercaya Slot Deposit Dana Slot Gacor slot demo slot deposit dana Bandar Togel Terpercaya slot gacor Slot Deposit Pulsa Daftar Slot Gacor Bandar Togel Terpercaya Slot Dana 10k slot deposit pulsa tanpa potongan slot gacor Bandar Togel Terpercaya Bandar Togel Hadiah 4d 10 juta Bandar Togel Terpercaya Situs Togel Terpercaya 10 situs togel terpercaya Bandar Togel Terpercaya slot deposit dana bandar togel Slot Online Pulsa Slot Online Gacor Bandar Togel Terpercaya slot depo 10k Slot Deposit Pulsa Daftar Slot Deposit Dana Bandar Togel Hadiah 4d 10 juta Terpercaya Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Pulsa slot deposit pulsa Live Result SDY Live Result SGP Live Result HK Situs Togel Terpercaya bandar togel terpercaya Bandar Togel Terpercaya 10 Situs Togel Terpercaya Slot Terpercaya Bandar Togel Terpercaya Daftar Slot Situs Togel Terpercaya Slot Pulsa Daftar Bandar Togel Terpercaya Slot Dana Via Dana Slot Deposit Dana Bandar Togel Terpercaya Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Pulsa Tanpa Potongan Slot Dana RTP Slot Live Slot Deposit Pulsa Slot Deposit Dana Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Dana Bandar Togel Terpercaya Bandar Togel Bonus Cashback Terbesar Bandar Togel Terperaya Slot Deposit Pulsa Live Draw Tercepat Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Pulsa Tanpa Potongan Slot Deposit Dana Bandar Togel Terpercaya Bocoran Slot Gacor Hari Ini Slot Demo Data HK, Hongkong Pools Bandar Togel Terpercaya Slot Online Demo slot gacor Daftar Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Pulsa Situs BO Togel Terpercaya Situs Togel Terpercaya Prediksi HK Live Draw HK Situs Slot Online ESMI SLOT Bandar Togel Terpercaya Situs Togel Terpercaya Slot Deposit Dana slot gacor 5 Bandar Togel Terpercaya Situs Slot Online Deposit Pulsa Agen Togel Terpercaya Bonus besar 2022 Slot Gacor Depo 10rb Terbaik IRAMA SLOT Daftar Bandar Togel 2022 Terbaik Terpercaya Hongkong slot deposit pulsa Prediksi Togel Prediksi Togel Hongkong Prediksi Togel Sydney Prediksi Togel Singapore Angka Keramat Prediksi HK Prediksi SGP Prediksi SDY Prediksi HK SGP SDY Prediksi Togel HK SGP SDY Ratu Prediksi Master prediksi slot 4d Bandar Togel Terpercaya Tiraijd Data Sdy prediksi HK Daftar Slot Live Draw HK Prediksi HK Prediksi SGP Prediksi SDY Bandar Togel Terpercaya 5 Bandar Togel Terpercaya Daftar Bandar Togel Terpercaya 5 Bandar Togel Terbaik Live Draw Cambodia Live Draw HK Live Draw SGP Live Draw SDY Live Draw HK Live Draw SGP Live Draw SDY Live Draw Taiwan Live Draw Toto Macau Live Draw Toto Macau Data SGP Live Draw Cambodia Data HK Live Draw China Live Draw Taiwan Live Draw SGP Paito SGP Paito HK Paito SDY Data SGP Live Draw HK Live Draw HK 6D Live Draw SGP Live Draw Singapore Live Draw Sydney Live Draw SDY Live Draw Cambodia Live Draw Taiwan Live Draw Toto Macau Paito SGP Bandar Togel Slot Online Togel Online Slot Deposit Pulsa Prediksi HK Prediksi HK Prediksi Togel Live Draw HK Data SDY Situs Togel Bandar Togel Terpercaya Bandar Togel Terpercaya Data HK Live Draw SDY Live Draw Sydney Live Draw Cambodia Live Draw Cambodia Live Draw SGP Live Draw SGP Live Draw Taiwan Live Draw Taiwan Live Draw China Live Draw China Live Draw China Live Draw China Hasil Slot Gacor Data SDY Data SGP Bandar Togel Terpercaya Slot Deposit Dana Prediksi HK Slot Deposit Dana Slot Deposit Dana Slot Deposit Pulsa Slot Deposit Dana slot gacor 4d Daftar Situs Bandar Togel Online Terlengkap Dan Terpercaya slot luar negeri slot gacor 4d bandar togel terpercaya situs togel terpercaya slot 4d slot server luar negeri situs togel terpercaya situs togel terpercaya